Czy w Drawsku był zamek? Kataster miejski: Dramburg w roku 1722 - kwartał IV

Kwartał IV to jeden z najbardziej interesujących pod względem historycznym obszarów w mieście. Chociaż dziś położony jest na uboczu, a większość jego powierzchni zajmuje pusty plac i mało interesujące zabudowania, to ślady przeszłości, które pozostają bezpieczne pod jego powierzchnią dostarczą nam kiedyś dzięki badaniom archeologicznym wiele bardzo ciekawych informacji o dziejach miasta. Kwartał od północy graniczy z ul. Boczną, od wschodu z odnogą rzeki Drawy (tzw. Kanał Sukienniczy), od południa z ul. Kupiecką, a od zachodu z placem im. Leopolda Kuczerawego. 

Przybliżony zarys kwartału IV na tle współczesnej zabudowy. Źródło fotografii: pzm.pl.

Według XVIII-wiecznych danych katastralnych dłuższy jego bok liczył 66 metrów (17 prętów), a krótszy 46 metrów (12 prętów i 2 stopy), zaś powierzchnia wynosiła ok. 30 arów (214 prętów kwadratowych i 72 stopy kwadratowe). 

Omawiany kwartał, podobnie jak inne, które znajdowały się na lewym brzegu Drawy, stanowił obszar funkcjonowania w początkowym okresie istnienia miasta (lub jeszcze nawet przed lokacją) rybackiej osady o nazwie Kietz, gdzie według tradycji miała zamieszkiwać ludność słowiańska. Jeszcze w XIV wieku obszar ten włączono w obręb murów obronnych oraz nazwano "Nowym Miastem" (w odróżnieniu od "Starego Miasta", które znajdowało się na prawym brzegu rzeki). Znajdujący się w południowo-wschodnim narożniku fortyfikacji kwartał stanowił bardzo atrakcyjną lokalizację, ale zachowane dokumenty nie wspominają o funkcji jaką to miejsce mogło pełnić w XIV wieku. Dopiero 7 kwietnia 1401 roku Zakon Krzyżacki, który sprawował wówczas władzę nad tym obszarem, zakupił od miasta interesującą nas działkę w narożu murów miejskich z przeznaczeniem na swoją siedzibę (...und einen Winkel in der Stadt zur Errichtung eines Wohnhauses). Jak wyglądał zakupiony przez nich teren? Czy była to pusta parcela czy może już wtedy Krzyżacy przejęli znajdujące się na niej budynki lub nawet folwark? Nie mamy na ten temat żadnych informacji. 

Plan katastralny Drawska Pomorskiego z 1722 roku. 1 - siedziba administracji krzyżackiej w XV wieku, późniejszy Briesengut i Pritzengut; 2 - średniowieczny majątek sołtysi rodu Goltzów, późniejszy majątek rycerski rodu Wedlów.

Wyjątkowo ciekawy jest dokument wystawiony dwa miesiące później - 19 czerwca 1401 roku - kiedy do Krzyżacy kupują łąkę pod miastem, która - jak czytamy w źródłach - będzie należeć do nich na tak długo, jak długo Schloss, a więc zamek w Drawsku, będzie w rękach zakonu. Informacja ta naturalnie nasuwa pytanie: czy w Drawsku był wówczas zamek? A jeżeli tak, to o jaki obiekt dokładnie chodzi? W XIV-wiecznych źródłach znajdujemy kilka wzmianek o drawskim schlos i wydaje się, że odnoszą się one do siedziby, która znajdowała się w północno-zachodnim narożniku umocnień miejskich (tzw. majątek Goltzengut; na powyższym planie zaznaczony numerem 2), stanowiącej początkowo majątek sołtysi rodu von der Goltz (założycieli miasta), a później majątek rycerski rodu Wedlów. Był to ośrodek o charakterze rezydencjalnym, a także gospodarczym (folwarcznym) oraz administracyjnym. Być może właśnie tam, w najbardziej reprezentacyjnych komnatach, zatrzymywali się odwiedzający średniowieczne Drawsko znamienici goście. Jak wyglądał i czy rzeczywiście przypominał zamek? Tego niestety nie wiemy. 

Do kwestii istnienia drawskiego zamku w średniowiecznym odniósł się w Paul van Niessen w historycznej monografii Drawska wydanej w 1897 roku. Był on zdania, że obecne w źródłach pojęcie Schloss należy interpretować szeroko jako umocnione miasto, natomiast jako takiego zamku w obrębie miejskich murów nigdy nie było. Pogląd ten kwestionuje Edward Rymar, który zauważa, że poza terminem schloss, w dokumentach wyraźnie występuje rozróżnienie stadt und hus (miasto i zamek; hus wg Dariusza Polińskiego identyfikowany jest z polskim "zamek", jednak z wyraźnym zaakcentowaniem funkcji mieszkalnej), zatem znanego ze źródeł Schloss nie da się sprowadzić do warownego miasta. 

Czy zatem w kontekście wspomnianego dokumentu z 19 czerwca 1401 roku Schloss odnosi się do dawnego majątku Goltzów w północno-zachodnim narożniku? Czy może chodzi o zupełnie nową warownię, zbudowaną przez Krzyżaków w południowo-wschodnim narożniku murów miejskich? Edward Rymar nie ma wątpliwości, że kupiony przez zakon plac został nabyty pod budowę zamku jako rezydencji wójtów i cytadelę zapewniającą władzę nad miastem. Raczej mało prawdopodobne, aby Krzyżakom udało się zbudować warownię w dwa miesiące. Z drugiej jednak strony, obejmując działkę w narożniku murów, które już wówczas dawały im osłonę od wschodu i południa, być może wykonalne było dobudowanie w tym czasie jakiegoś rodzaju umocnienia od północy i zachodu, które separowały ich od miasta i dzięki czemu zasadne było użycie w dokumencie określenia Schloss? 

Zatarg drahimski (LINK), czyli sławny bunt drawskich mieszczan z 1422 roku przeciwko krzyżackiej administracji, dodaje do całej sprawy jeszcze jeden wątek, który sygnalizuje Edward Rymar. Chodzi mianowicie o kwestię zniszczenia przez zbuntowanych mieszczan z Drawska krzyżackich nieruchomości w mieście. Nie znajdujemy jednak na potwierdzenie tego wydarzenia żadnych źródłowych informacji. Opierając się jednak o tę hipotezę, Edward Rymar konkluduje, że w Drawsku - za wyjątkiem pierwszego ćwierćwiecza XV wieku - nie było rezydencji zamkowej, natomiast cały czas istniał majątek rycerski jako pozostałość dawnego majątku sołtysiego von der Goltzów z XIII-XIV wieku. Pewność odnośnie istnienia w południowo-wschodnim narożniku murów średniowiecznego Drawska warownej siedziby Krzyżaków mogą dać nam jedynie badania archeologiczne. 

Zarys IV kwartału na tle współczesnej zabudowy miasta.

W XVI wieku w odniesieniu do majątku, który znajdował się w obszarze IV kwartału używana jest nazwa Herrenhof. Folwark ten - jak pisze Edward Rymar - objęty był listem lennym margrabiego kostrzyńskiego Jana dla von Briesenów z Woliczna i Ginawy, rodziny rycerskiej rozsiadłej od dawna na ziemi świdwińskiej. To dawny dwułanowy majątek państwowy z czasów krzyżackich. Briesenom potwierdzony został on w 1571 roku. To dlatego potem zwano go Briesengut. W 1608 roku został opuszczony po śmierci Kerstiana von Briesena. Po 1702 roku stał się własnością von Pritzena (zmarłego w 1719 roku) i dlatego zwany był Pritzengut jeszcze w 1815 roku. W połowie XIX wieku Pritzengut obejmuje jeszcze rodzina Gutknecht. Briesensche Herrenhof, das Prietzen Gut jednak zanikł i w 1871 roku został on włączony do miasta. 

Pod koniec XIX i na początku XX wieki kwartał IV nie posiadał już swojego indywidualnego charakteru. Ulica, która dzieliła go od sąsiadującego z nim od zachodu kwartału V zanikła i została zabudowana. W miejscu tym nie powstał żaden znaczący budynek, znaczną część kwartału zajmowały skromne zabudowania gospodarcze lub parterowe domy mieszkalne. W północno-wschodniej części działki znajdowała się ponadto Kaplica Baptystów, w północno-zachodnim narożniku zaś funkcjonowało od około połowy XIX wieku schronisko "Herberge zur Heimat". Obecnie w tym miejscu znajdują się zabudowania Polskiego Związku Motorowego, Stacja Obsługi Samochodów oraz lokale handlowo-usługowe.

Bibliografia:

• Paul van Niessen Geschichte Der Stadt Dramburg..., 1897.
  
• Edward Rymar Rezydencja i własność dominalna w Drawsku Pomorskim w wiekach średnich (zamek, dwór, ośrodek terytorialny), "Drawsko Pomorskie i okolice poprzez wieki. Studia i szkice. Odsłona druga", pod red. Eryka Krasuckiego, 2017.