Średniowieczna kaplica i przytułek świętego Jerzego w Dramburgu

Górująca nad Drawskiem świątynia z wycelowaną w niebo strzelistą wieżą stanowi centralny i najbardziej charakterystyczny obiekt miasta. Dawniej dla wędrowców, a dziś dla turystów i niespokojnych duchów, które wybrały się na długi spacer na pola za miasto, stanowiła i stanowi kluczowy punkt orientacyjny. Gotycka budowla razem z kościołem pw. św. Pawła stanowią niewielki, dwuelementowy zbiór drawskich świątyń. Tak jednak nie było zawsze. Cofniemy się dziś w czasie, aby przyjrzeć się losom kaplicy i znajdującemu się przy niej przytułkowi świętego Jerzego, które znajdowały się wprawdzie za murami średniowiecznego miasta, ale były z nim ściśle związane. Oba wspomniane obiekty zniknęły już z topografii Drawska... chociaż nie do końca.

Święty Jerzy na sztychu Albrechta Dürera z 1508 roku. 

Kaplica świętego Jerzego (St. Georgen-Kapelle) znana jest niestety jedynie ze źródeł pisanych. Nie zachowało się ani jedno jej przedstawienie, czy nawet szkic rzutu, który mógłby pomóc w odtworzeniu jej wyglądu. Znamy natomiast znacznie więcej wizerunków jej patrona. Święty Jerzy, opiekun rycerstwa chrześcijańskiego, przedstawiany był najczęściej w symbolicznej scenie walki z uosabiającym zło smokiem lub też - jak widzimy powyżej - w glorii, chwilę po tryumfie. Ów patronat nie był sprawą przypadkową. Święty Jerzy był także opiekun wędrowców, którzy - zmierzając do Drawska - mieli zatrzymywać się w przytułku świętego Jerzego (St. Georgen-Hospital), działającym tuż obok kaplicy. Innym określeniem tego obiektu używaną przez Paula van Niessena jest St. Georgen-Elendenhaus, co można przetłumaczyć jako "dom ubogich".

Jak pisze Niessen, kaplica i przytułek św. Jerzego znajdowały się 300 kroków przed Brama Wysoką, przez którą wjeżdżano do miasta od zachodu (obecna ulica Starogrodzka). Brama ulokowana była na poziomie dzisiejszej ulicy Cmentarnej, a odległość 300 kroków przekłada się na ok. 200 metrów. W miejscu kaplicy znajdują się obecnie zabudowania drawskiego Urzędu Miejskiego i właśnie w jego okolicy należałoby szukać jej fundamentów. 

Zdjęcie satelitarne przedstawiające przybliżoną lokalizację kaplicy i przytułku św. Jerzego (1), linię murów miejskich (pomarańczowa linią) z zaznaczoną Bramą Wysoką (2) oraz kościołem (3).

Używana w odniesieniu do przytułku nazwa "Hospital" budzi zrozumiałe skojarzenia ze szpitalem i opieką nad chorymi, jednak funkcja budynku była nieco szersza. Znajdowali w nim schronienie pielgrzymi, wędrowcy i potrzebujący pomocy włóczędzy, a także chorzy, biedni i starcy, którzy miejsce swojego ostatniego spoczynku znajdowali często na znajdującym się przy kaplicy cmentarzu. Podobne obiekty w różnych miastach pomorskich pełniły też funkcje leprozoriów, czyli miejsc odizolowania chorych na trąd lub inne choroby zakaźne. Nie wiemy niestety czy drawski przybytek zajmował się trędowatymi, wydaje się jednak, że stanowił naturalne miejsce na odosobnienie jednostek, które chciały dostać się do miasta, lecz ich stan zdrowia budził wątpliwości. Podobną funkcję mogła pełnić inna tajemnicza drawska świątynka, niezlokalizowana dotąd kaplica św. Ducha wraz z przytułkiem, która - jak pisze Niessen - w czasie reformacji miała być organizacyjnie połączona ze szpitalem i kaplicą św. Jerzego.

Nie wiemy kiedy dokładnie powstała kaplica, ani przytułek. Nie zachował się żaden dokument związany z jej fundacją. Edward Rymar datuje jej początek na wiek XV, ale nie jest wykluczone, że mogła ona powstać znacznie wcześniej. Podobne kaplice i przytułki powstawały bowiem w innych pomorskich miastach już w XIV wieku. 

Zdaniem Niessena, zarówno szpital, jak i kaplica spłonęły w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Uściśla to - powołując się na kronikę Göhdego - Paul Brennecke. Według niego kaplica i przytułek miały spłonąć w wielkim pożarze miasta w 1620 roku. Brennecke po raz pierwszy w stosunku do kaplicy użył nazwy "kościół" (St. Georgen-Kirche), który po pożarze nie został odbudowany i zniknął ostatecznie z krajobrazu miasta. W miejscu starej kaplicy (an der Stelle der alten Kapelle) w 1703 roku, wybudowano nowe domy dla 4, a później dla 6 ubogich. W roku 1706 odbudowano budynek przytułku, a jeszcze do lat 1730-40 funkcjonował w tym miejscu cmentarz dla miejskiej biedoty.

Fragment planu katastralnego z 1722 roku, na którym zaznaczono odbudowany w 1706 roku budynek przytułku (górne zaznaczenie) oraz najprawdopodobniej wybudowane w 1703 roku domy przeznaczone dla ubogich (dolne zaznaczenie), w których miejscu znajdować się miała Kaplica świętego Jerzego.   

Przytułek (niem. Hospital) na widokówce z 1901 roku.

Widokówka wysłana 18 listopada 1905 roku z przedstawieniem drawskiego przytułku. Wyraźnie widać odmienny wątek wschodniego skrzydła budynku, które widzimy po lewej stronie fotografii. Zostało ono dobudowane na początku XX stulecia.

Odbudowany na początku XVIII wieku przytułek, wzniesiony zapewne w konstrukcji szachulcowej, po grubo ponad stuleciu użytkowania został rozebrany. Pod koniec XIX wieku - jak się wydaje, w nieco większym oddaleniu od ulicy - powstała budowla z czerwonej cegły, która do 1945 roku mieściła mieszkania gorzej sytuowanych mieszkańców Dramburga. Po wojnie pełniła funkcję internatu, a dziś znajdują się tu biura Urzędu Miejskiego. Czy plac parkingowy, na którym znajdowały się domy dla ubogich, a wcześniej kaplica świętego Jerzego, wciąż kryje jej fundamenty? Czy możliwe będzie kiedyś przeprowadzenie prac wykopaliskowych, które pomogłyby w odtworzeniu jej wyglądu? Pytanie to z pewnością warto zadać urzędującemu Burmistrzowi i Radzie Miejskiej.

Zdjęcie satelitarne okolicy Urzędu Miejskiego w Drawsku Pomorskim. Czerwony prostokąt to prawdopodobny zarys dawnej budowli Przytułku św. Jerzego. Czerwonym kółkiem zaznaczono domniemaną lokalizację kaplicy.

Jak mogła wyglądać kaplica i szpital św. Jerzego?

Chociaż nie wiemy jak wyglądała kaplica, a przytułek znamy tylko w jego XIX-wiecznym kształcie, to warto rzucić okiem na podobne pomorskie obiekty, które zachowały się do naszych czasów. 

Przytułek, kaplica oraz cmentarz w Maszewie (niem. Massow)

Kaplica św. Jerzego w Gryficach

Kaplica św. Jerzego w Trzebiatowie, która pełni obecnie funkcję mieszkalną.

Źródła:

• Edward Rymar Franciszkanie drawscy na tle dziejów przedreformacyjnej parafii miejskiej Drawska, str. 17, "Drawsko Pomorskie i okolice poprzez wieki", red. E. Krasucki, 2010.
• Paul van Niessen Geschichte der Stadt Dramburg, 1897.
• Paul Brennecke Beitrag zur Geschichte Dramburgs in kirchlicher Hinsicht bis zum Anfange des 18. Jahrhunderts, "Baltische Studien, Herausgegeben von der Gesellschaft fur Pommersche Geschichte und Alterthumskunde", 34. Jahrgang, Heft 4, Stettin 1884, s. 257-276
• Statistisch-topographische Beschreibung der gesammten Mark Brandenburg : Für Statistiker, Geschäftsmänner, bes. für Kameralisten, 1809.