Pomnik poświęcony pamięci mieszkańców Gudowa (niem. Baumgarten) poległych w I wojnie światowej odnalazł się w Drawsku Pomorskim

Końcówka lutego nieźle zaskoczyła! W Drawsku Pomorskim, na jednej z działek położonych w okolicy ulic Marynarskiej i Morskiej, na której przed wojną znajdował się browar Karla Nagela, 20 lutego 2023 roku został znaleziony pomnik zawierający nazwiska mieszkańców pobliskiego Gudowa (niem. Baumgarten), którzy polegli podczas I wojny światowej (1914-1918). Podobne pomniki wznoszono po zakończeniu Wielkiej Wojny na obszarze całych Niemiec. Nie jest znana ich dokładna ilość, wiemy natomiast, że występowały one w rozmaitych formach, od najprostszych głazów z niewielką tablicą, po figuralne pomniki projektowane przez wielkich artystów. Za każdym razem umieszczano je w godnym miejscu, w centrum miejscowości, przy kościele lub szkole. Były symboliczną mogiłą, cenotafem, przy którym można było wspominać zmarłych, których szczątki pozostały w doraźnie zorganizowanych, masowych grobach w okolicy miejsc bitew na frontach Wielkiej Wojny. 

Fot. Paweł Chęś.

Właściciel działki oraz znalazca - Pan Paweł Chęś - o znalezisku poinformował niezwłocznie Romualda Kurzątkowskiego, nauczyciela historii i członka Rady Powiatu Drawskiego. Krótkie dochodzenie i identyfikacja obelisku, który pierwotnie znajdował się na dawnym przykościelnym cmentarzu w Gudowie, pozwoliły na snucie dalszych planów wobec znaleziska. O odkryciu poinformowano także starszą inspektor d/s zabytków nieruchomych Panią Ewę Kowalską z koszalińskiej Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie oraz księdza Dariusza Kwaśnego - proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej pw. Chrystusa Króla w Suliszewie, pod którą podlega kościół w Gudowie. Wszystkie zainteresowane strony szybko wyznaczyły termin oględzin znaleziska i już 7 marca spotkały się na działce należącej do znalazcy, na którą przewieziono i gdzie zabezpieczono pomnik. 

Fot. Paweł Chęś.

Podczas oględzin ustalono, że najlepszym rozwiązaniem byłoby ponowne ustawienie pomnika w jego pierwotnym miejscu pod kościołem pw. świętej Barbary w Gudowie. Pomysł ten zaakceptował ksiądz proboszcz, a znalazca wyraził zgodę na przeniesienie obelisku z jego działki pod gudowską świątynię. Na przeniesienie pomnika musi jeszcze wyrazić oficjalną zgodę Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie.

Fot. Paweł Chęś.

Obelisk zachował się w do naszych czasów w bardzo dobrym stanie. Nie widać na nim śladów niszczenia. W górnej części granitowego pomnika znajduje się krzyż maltański oraz napis "Unseren Helden" (pol. "naszym bohaterom") i napis "1914-1918" z niewielkim trójkątem poniżej. Po drugiej stronie monumentu znajduje się płycina z płaskorzeźbą przedstawiającą stalowy hełm, poniżej napis "den Heldentod starben" (pol. "umarli śmiercią bohaterską") oraz wykaz 19 poległych ("gef."), zmarłych w lazarecie ("gest.") lub zaginionych ("verm.") mieszkańców Baumgarten wraz z datą śmierci/zaginięcia.  Poniżej lista poległych:

E. Hechtfisch, verm. 31.1.1915
Julius Iwan, gef. 3.5.1915
Julius Lenz, gef. 26.8.1915
Otto Schulz, gef. 27.8.1915
Aug. Schulz, gef. 31.3.1918
Paul Heller, gef. 27.4.1916
Albert Golz, gef. 31.5.1916
Em. Brockhaus, gef. 8.7.1916
E. Kamischke, verm. 14.7.1916
Jul. Schlueter, gef. 1.9.1916
Max Callies, gef. 3.9.1916
Rajm. Callies, gef. 31.7.1917
Aug. Schulz, gef. 16.10.1916
Franz Schulz, gef. 9.4.1917
H. Langbecker, gest. 7.12.1916
Franz Boeck, gef. 7.9.1917
Emil Quandt, gef. 30.5.1918,
Willi Paulteck, gef. 8.10.1918
Otto Fengler, gef. 16.9.1916

Znajdujące się na pomniku nazwiska warto zestawić z wykazem, który przytacza publikacja "Ehren-Chronik der Gefallen. Ein Familien-Dokument fur die Hinterbliebenen der in Weltkriege 1914-1918 Gefallenen, Vermissten und Verstorbenen aus dem Kreise Dramburg" wydana ok. 1920 roku, która zawiera listę poległych w I wojnie światowej mieszkańców powiatu drawskiego (niem. Kreis Dramburg) z podziałem na miejscowości.

Wykaz nazwisk z publikacji "Ehren-Chronik der Gefallenen...":

Böck Franz, Landsturmmann, ur. 5 sierpnia 1873, zm. 7 września 1917 w Rosji, 44 lat
Brockhaus, bez bliższych szczegółów
Callies Max, Füsilier (fizylier), ur. 30 maja 1888, zm. 3 września 1916 w Rosji, 28 lat
Callies Reinunund, Musketier (muszkieter), ur. 3 kwietnia 1897, zm. 31 lipca 1917 pod Ypern (Flandria), 20 lat
Golz Albert, Matrose (marynarz), ur. 2 października 1894, zm. 30 maja 1916, w bitwie morskiej pod Skaggarak, 22 lat
Harder, ohne Angehörigen (bez przynależności)
Hechtfisch Emil, Musketier (muszkieter), ur. 5 lipca 1894, zaginiony od 31 lutego 1914 w Rosji, 20 lat
Heller Paul, Ersatzreservist, ur. 25 marca 1883, zm. 27 kwietnia 1916 we Francji, 33 lata
Iwan Julius, Unteroffizier (podoficer), ur. 19 lutego 1888, zm. 3 maja 1915 pod Gorlicami w Galicji, 27 lat
Komiski, Infanterist (piechota), bez szczegółów
Langbecker Hermann, Infanterist (piechota), popełnił samobójstwo w 1917 w Schneidemühl (pol. Piła)
Langbecker Karl Fierdrich Wilhelm, muszkieter, ur. 8 stycznia 1890, zm. 7 grudnia 1916 w lazarecie w Mainz, 26 lat
Lenz Julius, podoficer, ur. 30 grudnia 1886, zm. 26 sierpnia  1915 pod Wilnem, 29 lat
Lange August, rezerwista, zm. 30 kwietnia 1915 na froncie zachodnim, 27 lat
Paulteck Willi, Wehrmann, ur. 23 kwietnia 1885, zm. 8 października 1918 w zachodniej Flandrii, 33 lat
Schlüter Julius, Landsturm., ur. 17 sierpnia 1874, zm. 1 września 1916 w Karpatach, 42 lata
Schulz August, podoficer, ur. 9 stycznia 1892, zm. 14 października 1916 nad Sommą (Francja), 24 lata
Schulz August, Gard.-Infant., ur. 9 marca 1897, zm. w 1918 roku pod Roye (Francja), 21 lat
Schulz Franz, Dragoner, ur. 22 sierpnia 1885, zm. 9 kwietnia 1917 we Francji, 32 lata
Schulz Otto, Gefreiter, ur. w 1894, zm. 26 sierpnia 1917 w Rosji, 23 lata

Zestawienia nieco różnią się między sobą. Na pomniku widnieje 19 nazwisk, w spisie w publikacji jest ich 20. Na pomniku nie znajdujemy nazwiska Hermanna Langbeckera, który podczas pobytu w Pile (niem. Schneidemühl) w 1917 roku miał popełnić samobójstwo. Nie ma tam także nazwiska Augusta Lange, niejakiego Hardera, a także Komiskiego, którego nazwisko być może przekręcono i chodzi o figurującego na pomniku E. Kamischke. Spis w publikacji nie wymienia ponadto Emila Quandta (zm. 30.5.1918) oraz Ottona Fenglera (zm. 16.9.1916), którzy wymienieni są na obelisku. Trudno jest z całą stanowczością określić, który wykaz jest bardziej aktualny i wolny od błędów. Zdaje się, że ostateczne ustalenia związane z liczbą oraz personaliami poległych ujęto w wykazie na pomniku. 

 

Fot. Paweł Chęś.

Jedną z niewielu przedwojennych fotografii gudowskiego pomnika znajdujemy w publikacji "GUDOWO - 'drawskie Mikołajki'" autorstwa Zbigniewa Mieczkowskiego. Na kamiennej podmurówce, która otaczała pomnik oraz na prowadzących do niego schodkach, siedzą i stoją uczniowie szkoły w Baumgarten.

Pozostaje tajemnicą kiedy i w jakich okolicznościach pomnik został wywieziony z Gudowa oraz dlaczego porzucono go akurat wśród ruin przedwojennego browaru (a może to niejedyny pomnik, który zdecydowano się porzucić w ruinach?). Na poniższym zestawieniu widać jeszcze okolicę kościoła i pomnik poległych w I wojnie światowej mieszkańców Baumgarten w 1959 roku oraz zdjęcie tego samego miejsca z 2001 roku. Istnienie obelisku nie zakorzeniło się w pamięci polskich mieszkańców Gudowa, dlatego można przypuszczać, że został on usunięty pod koniec lat 60. XX wieku, na krótko po wykonaniu poniższej fotografii.

Obie fotografie pochodzą z archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie, delegatura w Koszalinie.

Po odkryciu monumentu, przez kilka kolejnych miesięcy trwały prace nad powrotem pomnika w miejsce, w którym się pierwotnie znajdował. 3,5 tonowy głaz w czerwcu 2023 roku wrócił ostatecznie w pobliże kościoła w Gudowie. Nie wydarzyłoby się to bez pomocy znalazcy - Pawła Chęsia, a także wsparcia proboszcza ks. Dariusza Kwaśnego wraz z radą parafialną oraz sołtyski Gudowa Katarzyny Makuch. Pomoc techniczną i siłę udzielili członkowie Stowarzyszenia Historyczno-Eksploracyjnego "Misericordia" z Drawska Pomorskiego. 

Fotografie z akcji stawiania pomnika w czerwcu 2023 roku (źródłó: lokalnyreporter.pl):