Browar Karla Nagela w Dramburgu (Brauerei Karl Nagel)

Dzieje drawskiego browarnictwa to ciekawy wycinek lokalnej historii. Temat ten nie został zbyt obszernie potraktowany w literaturze, chociaż niewielki rozdział swojej książki poświęcił temu zagadnieniu w 1897 roku Paul van Niessen. Bardzo mało wiadomo na temat działalności drawskich browarów w XIX i XX wieku. Oprócz nazwisk, które zachowały się na zatartych porcelanowych kapslach i obtłuczonych butelkach, nie wiemy właściwie nic o ich pracy i produktach lokalnych browarników. Wiadomo jednak, że główne role w drawskim browarnictwie, zwłaszcza w XX wieku, odgrywały dwa nazwiska: Karl Nagel i Paul Hollatz. O tym pierwszym kilka słów dzisiaj, o drugim innym razem.

 

 

 

Przedwojenna książka adresowa z 1925 roku umiejscawia browar Karla Nagela przy ulicy Grosse Marktstrasse 52. Ulica ta kojarzona jest zwykle z obecną ulicą Sikorskiego, która kończy swój bieg na Placu Gdańskim (niem. Danziger Platz). W pierwszych dekadach XX wieku numeracja dawnej ul. Sikorskiego oraz Placu Gdańskiego była przez jakiś czas zintegrowana. Wynika stąd nieco mylący zapis, który sugeruje, że browar znajdował się przy ul. Sikorskiego. W rzeczywistości znajdował się on w jej  pobliżu, na zachód od Placu Gdańskiego, przy skrzyżowaniu ul. Marynarskiej z odchodzącą od niej ul. Morską. Potwierdzają to dawne plany Dramburga. Jest to teren zaznaczony na poniższej mapce:

Zachowało się bardzo niewiele fotografii przedstawiających zabudowania browaru Nagela, zdjęcie poniżej jest prawdziwą rzadkością. Widzimy na nim dziedziniec produkującego złoty trunek zakładu. Trudno jest dziś być pewnym funkcji każdego z widocznych budynków, warto jednak zwrócić uwagę na prawy skraj zdjęcia, gdzie widzimy zaprzężony firmowy wóz, którym najprawdopodobniej rozwożono trunek po różnego rodzaju miejscach spotkań towarzyskich w Dramburgu.

Przyglądając się drawskim tradycjom browarniczym, warto cofnąć się w czasie jeszcze trochę, do końcówki XIX wieku. W Wochenschrift für Brauerei (1), wydawanym w Berlinie branżowym piśmie dla piwowarów w 1887 roku pojawia się wzmianka o Rudolfie Nagelu (ur. 1835), właścicielu browaru z Dramburga. Jego nazwisko znajdujemy dodatkowo w księgach adresowych z 1898 i 1902 roku, a także na nielicznych porcelankach znajdowanych w mieście i okolicach. Z czasem Rudolf Nagel przekazał swój interes swojemu synowi Carlowi Nagelowi (ur. 1873; początkowo jego imię zapisywano przez "C", w późniejszym okresie przez "K"). Młody browarnik pojawia się po raz pierwszy w spisach fabrykantów w 1913 roku (2).

Druga i trzecia dekada XX wieku to okres prężnego funkcjonowania w Dramburgu browaru Karla Nagela, którego właściciel w 1928 roku zasiadał dodatkowo w radzie miejskiej, w tym samym roku po raz kolejny został wymieniony w księgach adresowych (3). Firma funkcjonowała najprawdopodobniej do końca wojny, a rodzina Nagelów po 1945 roku opuściła Pomorze Zachodnie. Drawski browarnik zmarł 7 marca 1950 roku w Penkow.  

 

Poniżej znajduje się jeden z typów porcelanowego kapsla, który zatykał butelkę wyprodukowanego w Dramburgu piwa (więcej wariantów kapsli znajduje się na bardzo ciekawej stronie: ŚRODKOWOPOMORSKIE PORCELANKI - KARL NAGEL).

Dwa warianty butelek z browaru Karla Nagela:

Lata powojenne nie okazały się sprzyjające dla rozwoju w Drawsku branży browarniczej. Przedwojenna infrastruktura została zniszczona albo stopniowo popadała w ruinę. Wróćmy na chwilę do fotografii z początku posta i przeczytajmy, co o tych czasach (na facebookowym profilu bloga) barwnie napisał Pan Bogdan Waldemar Jasiński: Pamiętam w roku 1945. Z tego zdjęcia pozostał tylko obiekt z lewej strony. Ten z rampą. Przy nim istniał jeszcze dobudowany budynek, który to istnieje jeszcze do dnia dzisiejszego, a tuż po wojnie zamieszkał go pan Bereżecki, aż do roku 2012 mieszkał w nim syn Stanisław, mój kolega szkolny. Do dnia dzisiejszego stoi jako (szczuplutka) samotna pamiątka po browarze. W roku 1945 z głównego obiektu zostały tylko jakieś ruiny, które nie wskazywały na to że to mógł być browar. Widok na zdjęciu z ul. Krótkiej, której początek był tuż za ostatnim budynkiem pl. Gdańskiego. Z lewej strony licząc od ul. Marynarskiej stał jeszcze jeden parterowy budynek mieszkalny. Za nim były już tylko pola. Na ul. Krótkiej w latach 50. i 60. rzeźnia miejska miała składowisko kości i innych odpadów z czego bardzo zadowoleni byli wędkarze.

Z zabudowań browaru Nagela pozostał do dziś - jak zaznaczył Pan Bogdan - zaledwie jeden budynek, który pełni obecnie funkcje mieszkaniowe. Nieznane są  losy wyposażenia zakładu po wojnie, a jedynymi śladami po jego istnieniu są znajdowane niekiedy sygnowane butelki i porcelanki oraz pojedyncze fotografie.

Odniesienia w tekście:

(1) - Wochenschrift für Brauerei, IV Jahrgang, nr 14, 9 April 1887.

(2) - Adressbuch aller Länder der Erde der Kaufleute, Fabrikanten, Gewerbetreibenden, Gutsbesitzer etc. etc.. Nürnberg: Leuchs, 1913. (pommerndatenbank.de)
(3) - Landwirtschaftliches Adreßbuch der Rittergüter, Güter und Höfe der Provinz Pommern. Leipzig: Niekammer, 1928. (pommerndatenbank.de)