O dwóch dworach w Olchowcu (niem. Ober- i Nieder-Aalkist)


Olchowiec (niem. Aalkist) to niewielka wieś znajdująca się niecałe 10 km na północ od Drawska Pomorskiego, która swoje najlepsze lata ma już stanowczo za sobą. Jedyne zamieszkałe gospodarstwo oraz popadający z każdym rokiem w coraz większą ruinę zabytkowy dwór z trudem unoszą na powierzchni istnienia tą liczącą sobie niemal 300 lat miejscowość. Olchowiec wciąż jednak przyciąga i stanowi obowiązkowy przystanek wielu rowerowych wycieczek, a utrwalane na kartach pamięci aparatów i telefonów fotografie dworku stanowić będą studium powolnego znikania obiektu zabytkowego, który oprócz pechowego położenia na uboczu, nie miał w III RP szczęścia do właścicieli.
 

Dworek w Olchowcu w 1915 roku


Aalkist na kartach historii pojawił się najprawdopodobniej po raz pierwszy dopiero w XVIII wieku. W testamencie pruskiego majora Johanna Carla v. Birkholza w 1754 roku znajdujemy informację, że zapisał on w spadku tą stosunkowo młodą wieś swojemu bratu Georgowi Albertowi. Wiadomo także, że wieś w 1774 roku nie należała już do dóbr rodziny Birkholz (1). Aalkist znajdujemy na mapie Pomorza z 1775 roku (nazwa miejscowości zapisana jako Aal Kiste), mapie Gillego z 1789 roku (co ciekawe, z zaznaczonym już podziałem na Ober i Nieder Aalkist - wieś górną i dolną, oraz pomiędzy nimi Cossaten - domy pomocników rolnych), a także mapie Nowej Marchii z 1796 roku.
 
  
 Ober- i Nieder-Aalkist na mapie Gillego z 1789 roku

 
Znacznie więcej szczegółów możemy dostrzec na widocznej poniżej mapie z 1845 roku. Widzimy tu sześć położonych wzdłuż drogi gospodarstw, rozrzuconych na długości ponad kilometra. Trudno powiedzieć dlaczego, ale nie znajdujemy tu podziału Ober i Nieder Aalkist, nie ma też śladu po domach pracowników rolnych Cossaten. We wsi nigdy nie było też kościoła, a po pożywkę dla ducha mieszkańcy Aalkist musieli wybierać się do Zajezierza, Zarańska lub Żółtego.
 

Aalkist na mapie z 1845 roku

W połowie XIX wieku - zapewne w związku z podziałem wsi, który był widoczny na mapie Gillego - powstają dwa folwarki Ober- i Nieder-Aalkist - Olchowiec Górny i Dolny. Oba majątki powstały na tzw. surowym korzeniu, nie były efektem przebudowy dotychczas istniejących zagród, ale od nowa zaplanowanymi i wybudowanymi założeniami o indywidualnym charakterze. Ober-Aalkist przynależał do majątku w Rosnowie (niem. Rosenow), który był własnością rodu von Bork, natomiast folwark Nieder-Aalkist przynależał do Wysiedla (niem. Woitzel), będącego własnością rodu von Podewils.

W latach 70. XIX wieku. "górny folwark" liczył 4 domy i 49 ludzi; "dolny" - 7 domów i 87 ludzi; w owym czasie były to samodzielne majątki. Dzięki dostępnym mapom, dostrzegamy szereg cech wspólnych. Oba folwarki miały szeroki dziedziniec, po którego obu stronach znajdowały się zabudowania gospodarcze. Vis a vis wjazdu, w pewnym oddaleniu od drogi znajdował się dworek, a za nim park. W przypadku Ober-Aalkist, w późniejszym czasie, z ogrodu pociągnięta została alejka biegnąca do widocznego na mapie niewielkiego rodowego cmentarzyka. Najprawdopodobniej tuż przed wojną lub w jej trakcie, w Aalkist utworzono wiejski cmentarz, po którym ślady widoczne są do dzisiaj.

Do 1945 roku Ober- i Nieder-Aalkist znajdowały się w obrębie dawnego Powiatu Regenwalde (Kreis Regenwalde). Po wojnie obszar ten został przyłączony do Gminy Drawsko.
 

Ober- i Nieder-Aalkist na mapie z 1943 roku


Dwór w Olchowcu I (niem. Ober-Aalkist)

Nie posiadamy niestety precyzyjnych informacji na temat roku budowy oraz kolejnych właścicieli folwarku Ober-Aalkist. Budowę całego założenia datuje się ogólnie na 3 ćwierć XIX wieku. Jednym z pierwszych właścicieli Ober-Aalkist w 1872 roku był Heinrich Klettner. W interesującym artykule Zbigniewa Sobisza pt. Zabytkowe parki dworskie w gminie Drawsko Pomorskie (Zeszyty Siemczyńsko-Henrykowskie, t. VII), czytamy, że w 1884 roku majątek należał do niejakiego Hackbartha. W 1892 roku właścicielem był Richard Schönberg (wówczas areał majątku wynosił 210 ha). W latach 1913-1920 folwarkiem zarządzał Adolf Loewel, a w 1928 - Fengler (w tym czasie w majątku działa gorzelnia; a folwark zatrudniał 74 ludzi). Od 1930 roku do końca II wojny majątkiem miała zarządzać rodzina Hinze, do których należał wspomniany niewielki cmentarz rodowy. 

Ober-Aalkist w latach 30. XX wieku.

Dwa numerowane bilety niewiadomego przeznaczenia wyprodukowane w fabryce biletów EBIFA w Eberswalde z nadrukowanym nazwiskiem Hinze - właścicieli majątku Ober-Aalkist w latach 30. XX wieku.

Kamień przy cmentarzyku ostatnich przedwojennych właścicieli majątku z napisem: Ruhestatte der Familie Hinze aus dem Hause Ober Aalkist 1931 (Miejsce spoczynku rodziny Hinze z domu Ober Aalkist 1931).

Po wojnie cały zespół folwarczny został przejęty przez Skarb Państwa. Od 1950 do 1957 roku w Olchowcu funkcjonowała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna, a po jej rozwiązaniu na początku lat 60. XX wieku, grunty weszły w skład PGR Dołgie (Zakłady Rolne Zarańsko).

Dworek w Olchowcu, lata 70/80. XX wieku

Powyższa fotografia z lat 70/80. przedstawia zamieszkany jeszcze dwór, który już wówczas był w nienajlepszym stanie. W dokonanej w 1996 roku przez A. Wilczyńską dokumentacji konserwatorskiej czytamy: Należy objąć ochroną park z pomnikowymi świerkami i cisami. Dwór częściowo nieużytkowany (wykorzystywane obecnie jedno mieszkanie) popada w ruinę. Wymaga natychmiastowego przeprowadzenia kapitalnego remontu. Zespół folwarczny znacznie zdewastowany, w całości pozostał jedynie dwór i obora częściowo nieużytkowana. Inne budynki gospodarcze można zlokalizować po istniejących fundamentach. Park zachował się w bardzo dobrym stanie z pomnikowymi okazami świerków i cisów. Istnieje możliwość wykupienia dworu i parku.

Dwór w Olchowcu w 1996 roku. Źródło: Skrócona karta ewidencji zespołu rezydencjalno-folwarcznego, autor: A. Wilczyńska.
 
 
Obora stanowiąca część zabudowań gospodarczych przy dworze w Olchowcu w 1996 roku. Źródło: Skrócona karta ewidencji zespołu rezydencjalno-folwarcznego, autor: A. Wilczyńska.

Olchowiec w 2003 roku. Źródło: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, autor: W. Witek.

Na karcie gminnej ewidencji zabytku, sporządzonej w 2003 roku przez Waldemara Witka czytamy: Dwór w Olchowcu stanowi przykład niewielkiej, neoklasycystycznej siedziby szlacheckiej, z przyległym parkiem i obszernym podwórzem folwarcznym (obecnie bez zabudowy). Jest to budynek murowany, parterowy, w całości podpiwniczony, nakryty wysokim dachem 2-spadowym (z frontową facjatą), z ryzalitem frontowym i szczytową przybudówką, o symetrycznej kompozycji elewacji i pierwotnym (neoklasycystycznym) wystroju oraz dwutraktowym (śródkorytarzowym) układem wnętrza. Obiekt opuszczony ulega postępującej dewastacji. Chociaż karta ewidencji sporządzona została w 2010 roku, a obiekt do rejestru zabytków trafił już w 1998 roku, postępującej dewastacji nikt nie próbował zapobiec.

Ruina dworu w Olchowcu w 2013 roku

 
Kilkanaście lat temu okna dworu zabito deskami, jednak ten rodzaj zabezpieczenia nie należał do najbardziej skutecznych. Z biegiem czasu i kolejnymi odwiedzinami szabrowników, obiekt tracił kolejne elementy wnętrza, niszczona była drewniana podłoga i elementy konstrukcyjne. W dachu pojawiało się coraz więcej ubytków i nieograniczony dostęp wilgoci przyspieszył proces destrukcji. Po zabudowaniach gospodarczych pozostały jedynie fundamenty. Około 2010 roku zawalił się frontowy ryzalit i szczytowa przybudówka, przez co dwór stracił charakterystyczny przedsionek i znajdujący się nad nim balkon. W tym czasie do poziomu piwnicy zawaliła się także podłoga parteru, a wejście do obiektu stało się bardzo niebezpieczne.
 

Ruina dworu w Olchowcu w 2015 roku

Interesujące informacje na temat Olchowca znajdujemy także w dwóch artykułach Kazimierza Rynkiewicza, które ukazały się w Tygodniku Pojezierza Drawskiego oraz w internecie:

Dwór w Olchowcu II (niem. Nieder-Aalkist)

Dysponujemy spisem przedwojennych właścicieli Nieder-Aalkist od 1865 do 1939 roku. Wykaz rozpoczynają przedstawiciele rodu v. Podewils, a ostatnim przedwojennym zarządcą majątku był doktor medycyny Karl Neumann z Dramburga, który przez długie lata sprawował funkcję ordynatora drawskiego Szpitala Powiatowego (niem. Kreiskrankenhaus) przy dzisiejszej ul. Chrobrego. Informacja ukazała się w "Heimatkalandar fur den Kreis Regenwalde" za rok 1939.


Informacje o dworze w Nieder-Aalkist również zawdzięczamy artykułowi Zbigniewa Sobisza. Wg niego w 1947 roku w wyniku pożaru część budynków folwarcznych uległa zniszczeniu. W latach 1950-57 - podobnie jak w przypadku Ober-Aalkist - funkcjonowała tu Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna, a po jej rozwiązaniu na początku lat 60. grunty weszły w skład PGR Dołgie (Zakłady Rolne Zarańsko). Zdaniem autora dwór miał być zamieszkały do jesieni 1979 roku, zdewastowany i rozebrany w 1980 roku, z czym nie można się zgodzić. Dokumentowany był jeszcze w latach 90. XX wieku i pod koniec tej dekady lub w pierwszych latach XXI wieku zniknął z krajobrazu.

W dokumentacji konserwatorskiej z 1996 roku autorstwa A. Wilczyńskiej czytamy: Z zespołu folwarcznego pozostał jedynie dwór i pozostałość stajni - nieużytkowane. Dom w początkach lat 90. remontowany - nowa dachówka, jednakże pozostawiony bez opieki popada w ruinę - tylna część dachu zarwana. Budynki gospodarcze trudno zidentyfikować, pozostały fundamenty. W takim samym stanie pozostał prawdopodobnie dom robotników folwarcznych znajdujący się po drugiej stronie drogi. Zachował się fragment kamiennego muru z częściami ceglanymi. W pn-zach części zespołu, przed dworem, znajdowała się sadzawka, dzisiaj zarośnięta.

Nieistniejący dwór w Olchowcu (niem. Nieder-Aalkist), fot. T. Miernik, 1990 r., zbiory AP w Szczecinie.

Nieistniejący dwór w Olchowcu (niem. Nieder-Aalkist), widok ściany zachodniej. data i autor nieznane.


Nieistniejący dwór w Olchowcu (niem. Nieder-Aalkist), 1996 r., Źródło: Skrócona karta ewidencji zespołu rezydencjalno-folwarcznego, autor: A. Wilczyńska.

Nieistniejący dwór w Olchowcu (niem. Nieder-Aalkist), 1996 r., Źródło: Skrócona karta ewidencji zespołu rezydencjalno-folwarcznego, autor: A. Wilczyńska, AP Koszalin.

 
Olchowiec dzisiaj

Bez szczegółowej mapy trudno jest dziś odnaleźć się w przestrzeni dawnego Aalkist. Po większości zabudowań nie pozostał żaden ślad. Pewną wskazówką okazują się jeszcze owocowe drzewa przy drodze lub fragment nie rozebranego do końca ogrodzenia. Punktem odniesienia jest wspomniane już, jedyne zamieszkałe gospodarstwo i znajdująca się nieopodal ruina dworu Ober-Aalkist. Dworu Nieder-Aalkist już nie znajdziemy. Nie są jasne okoliczności zniszczenia wspomnianego obiektu, ale sam fakt tego nieszczęśliwego zdarzenia mógłby dawać nauczkę i skłonić do lepszego dopilnowania sąsiada z Ober-Aalkist. Tak się jednak nie stało. Dwór w Olchowcu znika w oczach. Z każdą kolejną wizytą zauważalny jest ubytek kolejnych elementów budynku. Znikają cegły, dachówki, drewniane elementy, zawalają się podłogi i stropy. Przymocowana jakiś czas temu do obiektu biało-niebieska tabliczka "Zabytek chroniony prawem" zginęła gdzieś w zielsku i świadczy o obowiązującym prawie.
 

 


Bibliografia:

- materiały z archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie, Delegatura w Koszalinie.
(1) - Ernst Heinrich Kneschke, Neues allgemeines deutsches Adels-Lexikon t. 1, str. 437, Buchhandlung F. Voigt, Leipzig 1859-1870 (de)

Komentarze

  1. W latach 80 jeździłam tam Właścicielem Dworku był Bogdan Cz.który wemigrował do USA

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzien dobry - ja też tam jeździłem w tym czasie jak możesz to się odezwij marekpomer@wp.pl pozdrawiam Marek M.

      Usuń
  2. Ja wspólnie z Ekipą - Bogdana Cz.... Remontowaliśmy ten Dworek tj dach,stropy ale życie wydało każdemu z Nas inny scenariusz od 1980 r każdy z Nas jest w innym Kraju lub Mieście.Ślad po Dworku ZAGINĄŁ zostały mi foty z czasów kiedy t co tydzień przyjeżdżaliśmy.

    OdpowiedzUsuń
  3. Pamiętam ten dworek zlat 60 .Teraz ruina,jak wiele innych o biletów.

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Popularne posty

Popularne artykuły