Große Mühlenstraße: nr 11 - Max Assmuss, Oswald Qual, Kurt Sachs

Dziś ponownie udajemy się na spacer w czasie wzdłuż dawnej Große Mühlenstraße - obecnej ulicy Piłsudskiego - aby pod przedwojennym numerem 11 odwiedzić Maxa Assmussa i kupić w jego sklepie winko i kilka paczek papierosów.

Sklep Maxa Assmussa znajdował się tuż nad Drawą, kierując się w stronę Rynku - obecnego Placu Konstytucji - po prawej stronie. Zmierzając od strony ul. Pocztowej już z daleka widoczna była skierowana ku rzece ściana, na której - w zależności od okresu - wypisane było czasem tylko nazwisko właściciela, a innym razem dostępne w sprzedaży artykuły, takie jak wino, piwo i papierosy. W centrali telefonicznej sklep posiadał numer 69, a w późniejszym czasie 369.

Umieszczane w Heimatkalenderach reklamy zachęcały do zakupu artykułów tytoniowych, alkoholi wysokoprocentowych, win i likierów. Sklep oferował ponadto zaopatrzenie dla zajazdów, karczm i sklepów. Pod koniec lat 30. sklep Assmussa przeszedł w ręce nowego właściciela - Oswalda Quala, który niedługo przed końcem wojny przekazał interes najprawdopodobniej swojemu synowi Paulowi i jego żonie. W rodzinny biznes zaangażowana była w tym czasie także Inge Qual (z domu Vogel) wraz z mężem oraz Gisela i Irmhild Qual. W kamienicy mieszkali w tym czasie również nauczyciel Robert Laude (ur. 1896) z żoną Marthą (ur. 1900, z domu Assmuss), lekarz Martin Assmuss (zginął na wojnie w Rumunii w 1944 roku) oraz spokrewnione z Assmussami małżeństwo Wasse - Rudolf (główny zawiadowca stacji kolejowej, ur. 1881) i Amanda (ur. 1879).

Interesującą cechą, która wyróżniała kamienicę Assmussa na tle innych było jej "otwarcie" na rzekę i dodatkowa kondygnacja na poziomie "-1", która nie pełniła jak zazwyczaj wyłącznie funkcji piwnicy, ale mogła mieć - przynajmniej częściowo - charakter mieszkalny. Na starszych zdjęciach, na poziomie kondygnacji znajdującej się poniżej parteru, widzimy okna i swobodne zejście do rzeki. Na późniejszych fotografiach widać, że teren ten przekształcono tworząc wypoczynkowy taras z trawnikiem i solidnie wzmacniając murem brzeg rzeki.

Interesującym obiektem związanym z działalnością sklepu Maxa Assmussa jest żeton (Werth-Marke) o nominale 10 fenigów. Przedmioty takie miały rozmaite funkcje, jednak w kontekście handlu napojami wyskokowymi mogły być wydawane nabywcy (np. piwa) wpłacającemu zastaw za butelkę. Żeton zwracany był później wraz z butelką w sklepie, w zamian otrzymywano sumę zastawną.

6 listopada 1927 roku pod numerem 11 - jak się wydaje tuż obok sklepu Assmussa - rozpoczął swoją działalność sklep drogeryjny "Central-Drogerie", którego właścicielem był Kurt Sachs. Kilka informacji o działalności zakładu znajdujemy na kopercie negatywowej pochodzącej z kolekcji Pana Ireneusza Litzbarskiego. W drogerii Sachsa można było nabyć aparaty, obiektywy i filmy produkowane przez firmę Zeiss-Ikon, a także wywołać zdjęcia, kupić perfumy, farby (barwniki?) i materiały opatrunkowe.

Działania wojenne w pierwszych dniach marca 1945 roku odcisnęły swoje piętno na budynku. Helene Weederman (z domu Brandt) o zniszczeniach okolicznych budynków pisze: Został wysadzony most na Gr. Mühlenstraße. Funkcjonował jednak most zastępczy wykonany z belek oraz masywnych skrzydeł bram wyjętych z pobliskich budynków. Stojące naprzeciwko drukarni domy Riwalskiego, Maxa Assmussa oraz rzeźnia Waldemara Dahmsa mają bardzo uszkodzone dachy.

Los budynku nie został jeszcze wówczas przypieczętowany. Uszkodzony dach nie przesądzał o końcu istnienia kamienicy, która jednak nie została zasiedlona przez nowych mieszkańców i jak widzimy na fotografii poniżej, w 1947 roku już nie istniała. Przez jej zgliszcza prowadziła droga do zastępczego drewnianego mostu na Drawie, który powstał być może z rozbiórkowego drewna pochodzącego z kamienicy numer 11. Po prawej stronie widać ponadto nierozebraną jeszcze kamienicę z numerem 9 oraz wieżyczkę narożnej kamienicy z numerem 7 należącej do rodzinny Heller.

W miejscu kamienicy z numerem 11 w czasach PRL-u znajdował się pawilon handlowy.

W miejscu sklepów Maxa Assmussa i Kurta Sachsa znajduje się obecnie budynek mieszkalny z lokalami handlowo-usługowymi na parterze.