Kościół w Jankowie (niem. Janikow)

Jankowo to niewielka wieś położona 4 km na południowy-zachód od Drawska Pomorskiego, która przez mgnienie pojawia się w oknach pociągu kursującego na trasie Szczecin-Szczecinek. Warto jednak odwiedzić Jankowo na dłużej i w ramach rowerowej wyprawy docenić malownicze położenie, wspaniałe pozostałości po dworskim parku oraz zachowaną zabudowę, w tym obiekty zaprojektowane przez młodego Waltera Gropiusa, które w ostatnich latach zostały przypomniane i bardzo ożywione przez liczne projekty przeprowadzone przez Pana Romualda Kurzątkowskiego i okoliczną młodzież.

Dziś jednak odwiedzamy Jankowo nie po to, żeby oglądać młodzieńcze projekty przyszłego twórcy Bauhausu, ale by zrobić przystanek w cieniu, znajdującej się w centrum wsi, wiekowej lipy drobnolistnej (Tilia cordata Mill.) i cofnąć się w nieco bardziej odległą przeszłość - do listopada 1492 roku. Jankowo odwiedził wówczas wyjątkowy gość, biskup kamieński Benedikt von Waldstein. Celem wizyty tego najważniejszego wówczas dla naszych terenów dostojnika kościelnego było poświęcenie nowego, kamiennego kościoła (Niessen, str. 142). Wydaje się, że konsekrowany obiekt nie był pierwszą świątynią wybudowaną w Jankowie, którego początki sięgają XIV wieku (Rymar, str. 217). Chociaż nie mamy żadnych dowodów, to wydaje się całkiem prawdopodobne, że budowla mogła powstać w miejscu wcześniejszej, drewnianej konstrukcji. We wspomnieniach byłych mieszkańców Jankowa istniało silne przeświadczenie, że w dniu konsekracji, nieopodal kościoła, miała zostać posadzona wspomniana lipa (Schönrock, str. 6).

Przedwojenny plan miejscowości Janikow, współczesnego Jankowa. Czerwonym okręgiem zaznaczono kościół wraz z cmentarzem przykościelnym.

 

 

Wygląd kościoła w Jankowie stanowi dla nas zagadkę. Z nieznanych przyczyn - mimo swojej ciekawej historii i późnośredniowiecznej metryki - nie był tematem fotografii, jak w przypadku większości okolicznych, dobrze udokumentowanych świątyń. Jedyne znane przedwojenne zdjęcie pochodzi z pisma Unser Pommerland (t. VII, zeszyt 5, rok 1922, str. 183) i przedstawia fragment kościoła z wielkim, rozgałęzionym pniem wspomnianej już lipy na pierwszym planie. Jej nazwa: "Friedhoflinde" - cmentarna lipa, podobnie jak przedwojenny plan, podkreśla fakt istnienia w tym miejscu przykościelnego cmentarza. Być może jego niewielki obszar skłonił mieszkańców Janickow do wytyczenia drugiej nekropoli, która znajdowała się nieco bardziej na południowy-wschód, za zabudowaniami wsi.

 

Cmentarna lipa w Jankowie

 

 

Dość lakoniczny opis z drobnym błędem w datowaniu budowli (1490 r. zamiast 1492 r.) znajdujemy w archiwum WUOZ w Koszalinie, w notatce sporządzonej przez Zbigniewa Radackiego, przedstawiciela służby konserwatorskiej, która wizytowała Jankowo w 1964 roku:  

Kościół usytuowany 8 m. od drogi, ustawiony do niej pod kątem ostrym. Poświęcony w 1490 r. Ambona z poł. XVII wieku, w XVIII w. ustawiona nad mensą ołtarzową. Stan obecny - w ruinie, rozebrana ściana wsch. i część przylegających do niej ścian płn. i płd. Kościół zbudowany z kamienia narzutowego na rzucie prostokąta o wymiarach 15 x 10 m. z resztkami tynków na elewacji płd. i płn. Cegła występuje w ościeżach portalowych i okiennych. Wejście główne, dwuuskokowe w elewacji płd., w zach. zamurowane. Otwory okienne i portalowe zamknięte łukiem odcinkowym. Wnętrze ma ślady pobiałkowania, było przykryte stropem. Kościół zbudowany w końcu XV wieku.

W publikacji Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Köslin. Band III Juliusa Kohte znajdujemy dodatkowe informacje na temat kościelnych dzwonów, z których większy został wykonany w Szczecinie w 1819 roku przez braci Schwenn, a mniejszy w przez A. Strehla w Kołobrzegu w 1863 roku (Kohte, str. 47). Niestety obecny stan wiedzy uniemożliwia powiedzenie czegoś więcej na temat wystroju świątyni, czy jej wyposażenia.

Plan przyziemia kościoła w Jankowie. Rys. E. Lukas, 1964. Archiwum WUOZ Koszalin

Nieco więcej materiału zdjęciowego pochodzi z czasów powojennych. Zrujnowany już kościół fotografowany był w 1959 roku przez A. Czerapińskiego, a następnie w roku 1964 przez I. Springera. Wszystkie fotografie pochodzą z archiwum WUOZ Koszalin.

Fotografie z 1959 roku:

Kościół w Jankowie. Fot. A. Czerapiński, 1959 rok. Archiwum WUOZ Koszalin (fb: Johann Friedrich Göhde).

Kościół w Jankowie. Fot. A. Czerapiński, 1959 rok. Archiwum WUOZ Koszalin (fb: Johann Friedrich Göhde).

 

 

Cmentarna lipa. Fot. A. Czerapiński, 1959 rok. Archiwum WUOZ Koszalin (fb: Johann Friedrich Göhde).

 

Fotografie z 1964 roku:

 

Kościół w Jankowie. Widok ogólny kościoła z drogi. Fot. I. Springer, 1964 rok. Archiwum WUOZ Koszalin.

 

 

Kościół w Jankowie. Elewacja południowa kościoła. Fot. I. Springer, 1964 rok. Archiwum WUOZ Koszalin.

 

Kościół w Jankowie. Portal w ścianie południowej kościoła. Fot. I. Springer, 1964 rok. Archiwum WUOZ Koszalin.

 

Kościół w Jankowie. Zniszczona ściana wschodnia kościoła. Fot. I. Springer, 1964 rok. Archiwum WUOZ Koszalin.

Kościół w Jankowie. Elewacja północna kościoła. Fot. I. Springer, 1964 rok. Archiwum WUOZ Koszalin.

Kościół w Jankowie. Widok elewacji zachodniej i północnej kościoła. Fot. I. Springer, 1964 rok. Archiwum WUOZ Koszalin.

Kościół w Jankowie. Widok wnętrza kościoła. Fot. I. Springer, 1964 rok. Archiwum WUOZ Koszalin.

Mimo iż nie dysponujemy dobrym materiałem dokumentującym kościół w Jankowie i należy się nieco wysilić, aby wyobrazić sobie jak wyglądał w czasach swojej świetności, to oglądając powojenne zdjęcia tego już zrujnowanego obiektu, dominuje wrażenie wielkiej straty, którą poniosło Jankowo oraz cały region. Zaniedbanie i rozebranie tak cennego zabytku wpisuje się w niezrozumiałą, lecz nawet dziś kontynuowaną tendencję do pozostawiania historycznych obiektów samych sobie. Nie wiadomo kiedy miała miejsce ostateczna rozbiórka pozostałości świątyni. Za wyjątkiem starej cmentarnej lipy, po budowli nie pozostał w tym miejscu żaden ślad.

Źródła:

• Paul van Niessen "Geschichte der Stadt Dramburg: Festschrift zur Jubelfeier ihres sechshundertjährigen Bestehens", 1897.
• Rymar Edward "Nazwy miejscowe powiatu drawskiego i nowomarchijskiej części dawnego powiatu stargardzkiego (wg stanu z 1945 r.) Część I: A-K" Przegląd Zachodniopomorski, tom XVIII (XLVII), zeszyt 1, rok 2003.
• Klempin Robert "Diplomatische Beiträge zur Geschichte Pommerns : aus der Zeit Bogislafs X: im Auftrage des Directoriums der Staats-Archive", 1859.
• Schönrock  Helmut "Unser Dorf Janikow" Dramburger Kreislbatt, Jg. 34/1, 2002.
• Kohte Julius "Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Köslin. Band III: Die Kreise Schivelbein, Dramburg, Neustettin, Bublitz und Rummelsburg", 1931.