Zaginione cmentarzysko ludności kultury łużyckiej w miejscowości Dołgie

W piątkową wyprawę wyruszamy do miejscowości Dołgie (gm. Drawsko Pomorskie, niem. Dolgen). Cofamy się także w czasie i to o 2600 lat (do starszej fazy wczesnego okresu epoki żelaza, którą archeolodzy datują na okres od 700 do 550 p.n.e.). Pretekstem do odbycia podróży jest widoczne poniżej, niewielkie naczynie, znajdujące się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie (MNS A/22128, dawna sygnatura 1433), które ponad 140 lat temu odkryto w obrębie wsi.

Źródło: Zaginione - Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich, pod red. Krzysztofa Kowalskiego i Doroty Kozłowskiej-Skoczki, Szczecin 2012

Jest to niewielka dwuucha amfora z wyodrębnioną szyjką, której brzusiec zdobiony jest ornamentem jodełkowym, poprzedzielanym pionowymi pasmami linii rytych i ukośnie nacinanych. Jego powierzchnia jest czarna i lśniąca. Wysokość naczynia wynosi zaledwie 6,8 cm, średnica wylewu 6,4 cm, a średnica brzuśca 9,5 cm. Nie jest to jednak jedyne naczynie, które znaleziono prawie półtora wieku temu w miejscowości Dołgie. Nieco więcej o zespole zabytków, do którego należało, możemy przeczytać w notce zamieszczonej - jak się wydaje - tuż po odkryciu, w 1878 roku w piśmie Baltische Studien (str. 583).

Dowiadujemy się z niej, że znalezisko składało się z urn, których wysokości wahała się od 8 do 30 cm, trzech mis, małej glinianej łyżki z ułamanym uchwytem, brązowej pincety i małej okrągłej zapinki również wykonanej z brązu, a także kilku glinianych skorup. Znalezisko zostało ofiarowane przez pannę Zillmer ze Świdwina doktorowi Klamanowi, który przekazał je do zbiorów szczecińskiego Towarzystwa Historii i Starożytności Pomorza. Chociaż znamy datę przekazania i najprawdopodobniej znalezienia zabytków, to nic niestety nie wiadomo o okolicznościach i miejscu ich odkrycia. Nie budzi wątpliwości, że widoczne naczynia pochodziły z cmentarzyska ciałopalnego ludności kultury łużyckiej, która w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza zamieszkiwała tereny praktycznie całej Polski, a której osada obronna została odkryta, badana i zrekonstruowana w sławnym Biskupinie. Kultura łużycka wchodziła także w skład tzw. kręgu kultur pól popielnicowych, ogromnej, zunifikowanej kulturowo struktury związanej być może z rozprzestrzenieniem na wielkie obszary Europy bliżej nieznanego nurtu ideowo-społecznego o charakterze religijnym. Przejawiało się to przede wszystkim w stosowaniu niemal identycznego obrządku pogrzebowego. 

Większe, przykryte pokrywami naczynia pełniły więc funkcję urn grobowych, w których umieszczano spalone na stosie szczątki zmarłego. Mniejsze naczynia pełnić mogły funkcję przystawek, w których umieszczano organiczne dary grobowe lub też urn, w których składano spalone szczątki przedwcześnie zmarłych dzieci. Niestety przez przeszło 140 lat, które minęły od odkrycia zabytków, kości, które z pewnością odkryto w naczyniach, niestety zaginęły. Interesującą informację na temat łącznej liczby naczyń dostarcza praca Emila Waltera Praehistorische Funde zwischen Oder und Rega: mit einer Fundkarte z 1889 roku. Pisze on o ośmiu urnach, trzech misach, jednej skorupie z ornamentem w kształcie meandra oraz okrągłej zapince i jednej pincecie.

Pierwsze przedstawienia niektórych znalezisk pochodzących z cmentarzyska w miejscowości Dołgie znajdujemy w artykule Hugo Schumanna Urnenfriedhofe in Pommern, który ukazał się także w 1889 roku na łamach wspomnianego pisma "Baltische Studien" (str. 138-139).

 Oprócz wspomnianej na początku amforki (nr 18), w artykule Schumanna wspomniane zostały: 

• urna (nr 17) o żółto-czerwonym kolorze, z dobrze wygładzonymi ściankami, o wysokości 14,7 cm i takiej samej średnicy brzuśca oraz o średnicy wylewu 9,1 cm, zaopatrzona w okrągły i płaski talerz gliniany w kształcie dysku, który pełnił funkcję pokrywy,

• miseczka (czerpak) (nr 19) – wygładzona, o brunatno-czarnej barwie, zaopatrzona w uchwyt. Wysokość to zaledwie 4 cm, a średnica wylewu 10,5 cm,

• brązowa pinceta (nr 16) o długim i wąskim kabłąku oraz nieco szerszych szczypcach,

• brązowa okrągła zapinka (nr 15) o barwie jasnożółtej.

Trudno powiedzieć dlaczego Schumann w swoim opisie oraz na ilustracjach pominął inne naczynia oraz nie wspomniał o glinianej łyżce. Zjawisko to jest jednak powszechne i często obserwujemy je w opracowaniach materiałów archeologicznych zwłaszcza publikowanych w XIX i na początku XX wieku. Mimo nawet bardzo niewielkiego czasu, który minął od momentu odkrycia konkretnego znaleziska oraz wydania pierwszego i kolejnych opracowań, to inwentarze opisywanych zespołów często różnią się od siebie. Na marginesie tych nieścisłości warto zwrócić uwagę na okrągłą zapinkę (nr 15 na ilustracji pracy Schumanna), która nijak nie pasuje do inwentarza grobu z wczesnej epoki żelaza, budzi za to skojarzenia z podobnymi zapinkami z okresu średniowiecza. Być może została znaleziona w innych okolicznościach i dołączona przez p. Zillmer do znacznie starszego zespołu, który trafił do szczecińskiej kolekcji. Lokalizacja cmentarzyska ludności kultury łużyckiej w miejscowości Dołgie wciąż jest zagadką. Pochówki, które ponad 140 lat temu zostały odkryte stanowią zapewne tylko niewielki procent spoczywającej w ziemi całości, której archeologiczne i antropologiczne przebadanie dostarczyłoby nam nowych, ciekawych informacji o ludziach, którzy żyli tu przed 2600 laty.

 

 

Fotografie naczynia ze strony internetowej wmuzeach.pl: