Pomnik mieszkańców Dramburga poległych w I i II wojnie światowej (niem. Kriegerdenkmal)

Dziś kilka słów o bardzo interesującym pomniku poświęconemu pamięci mieszkańców Dramburga, którzy polegli na frontach I wojny światowej (1914-1918). Monument na planie koła znajdował się na terenie obecnego cmentarza komunalnego przy ul. 11 Pułku Piechoty. 

 

Składał się z ośmiu połączonych ze sobą okrągłym architrawem kolumn o czworobocznym przekroju, na których były wypisane i pogrupowane latami śmierci nazwiska poległych. W centralnym punkcie znajdował się postument z wizerunkiem Krzyża Żelaznego oraz napisem: Deutschland, deiner Söhne Sterben, nimms als treulich Unterstand, dass du sollst von ihnen erben ein geheiligt deutsches Land. Na postumencie znajdowała się rzeźba orła. Na architrawie widniał napis: Unsern Unbestegten Helden (Naszym Niezwyciężonym Bohaterom).

Wydaje się, że monument upamiętniał również żołnierzy, którzy polegli w II wojnie światowej. Jak pisze Pan Zbigniew Kusowski: Nazwiska poległych były umieszczone wg lat na wszystkich kolumnach; były to nazwiska poległych żołnierzy, Niemców i wcielonych do armii niemieckich we wszystkich latach I i II Wojny Światowej. (...) Na kolumnach z okresu II Wojny Światowej były "dokuwane" (aktualizowane) przez wynajętego na ten cel kamieniarza mieszkającego w Drawsku, żołnierza Wehrmahtu sapera budowlańca, zwolnionego jako niezdolnego (po Stalingradzie) do dalszej służby; prowadził zakład kamieniarski, mieszkał z rodziną w okolicach cmentarza; wyjechali z całą rodziną do NRD w latach siedemdziesiątych. Nazywali się Hoess, drawszczanie znali go wymawiając Hesz.

 Lokalizacja pomnika na przedwojennym planie cmentarza.

 

Dziś po pomniku nie ma już śladu, podobnie jak inne przedwojenne monumenty, zniknął z krajobrazu miasta, ale chyba jako jeden z ostatnich. Położony na uboczu, na zarośniętym cmentarzu przez długie lata istniał. Jego obecność w latach 50. i 60., a nawet 70. wspominają mieszkańcy, m.in. Pan Bogdan Waldemar Jasiński, który pisze: Pomnik ten stał przez kilka lat po wojnie i był w bardzo dobrym stanie. Pamiętam jak szukaliśmy na nim nazwisk o polskim brzmieniu. Nie pamiętam ile, ale były takowe. Jak się nie mylę został zlikwidowany (nie zdewastowany) przy budowie cmentarza poległych żołnierzy polskich. Pewne dane powinna mieć kancelaria naszej parafii ze względu na to, że zaraz po likwidacji tego pomnika został postawiony krzyż z okazji misji. Niestety dat tych nie mogę sobie przypomnieć. Pan Jan Jaźwinski dodaje: (...) w 1960 roku (...) [pomnik] był w całej okazałości, tylko górne zwieńczenia leżały na posadzce.

 

 Powojenne zdjęcie pomnika na terenie obecnego cmentarza komunalnego w Drawsku (źródło: Dramburger Kreisblatt).

 

 

Bardzo ciekawą historię o usunięciu pomnika opisuje Pan Zbigniew Kusowski: Pomnik ten został precyzyjnie rozebrany do jednego kamyczka przez grupę Niemców z RFN w latach 70-tych, tuż przed założeniem nowej części cmentarza. W ciągu dwóch dni starannie zdjęto wszystkie elementy pomnika, załadowano na kilka wielkich naczep i wywieziono do ówczesnej RFN. Sądzę, że w archiwach Urzędu Miasta powinien być ślad po tej likwidacji. Relacje mam od zmarłego dwa lata temu naocznego świadka "akcji". Wywieziono nawet część starych drzew z najbliższego otoczenia monumentu. To jest cała moja wiedza... niestety, nie zbyt precyzyjna, jako że nie mieszkałem już w Drawsku, a potem nie zainteresowałem się w celu uszczegółowienia informacji!

 

 

 Powojenne zdjęcie pomnika na terenie obecnego cmentarza komunalnego w Drawsku (źródło: https://www.facebook.com/potorachpamieci).

 

Zdjęcie pomnika na terenie obecnego cmentarza komunalnego w Drawsku w 1964 roku (źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe).

 

Wspomnienia związane z przewiezieniem pomnika w całości do Niemiec nie mają jednak wiele wspólnego z rzeczywistością. Dowodem na to jest odkrycie z 2017 roku, kiedy na jednej z działek przy ul. Sobieskiego w Drawsku Pomorskim znaleziono jeden z filarów interesującego nas pomnika. Większa część wyrytych na nim nazwisk została zatarta, ale udało się odczytać jedno z nich - "Paul Scherbart". Nazwisko to znajdujemy na fotografii monumentu, wśród personaliów innych mieszkańców Dramburga poległych w pierwszej wojnie światowej w 1916 i 1917 roku. 

Co ciekawe, na odnalezionym filarze wyryty był napis "FRYDERYK CHOPIN 1810-1849". Kamień był więc wtórnie wykorzystany jako postument, na którym w okresie PRL-u umieszczone było popiersie kompozytora. Pomnik ten znajdował się w Parku Chopina i zniknął z jego krajobrazu w niewyjaśnionych okolicznościach w latach 80. XX wieku. W 2017 roku władze miasta zdecydowały, że znaleziony postument z nazwiskiem kompozytora wróci do Parku Chopina. W 2019 roku zostało umieszczone na nim nowe popiersie Fryderyka Chopina, którego autorką jest rzeźbiarka Anna Kluza. 

Nie wiemy nic o losie siedmiu pozostałych filarów pomnika, ani o innych jego elementach.