Skarb przedmiotów brązowych z Wąsosza, gm. Złocieniec (niem. Bruchhoff)

Truizmem byłoby po raz kolejny zaznaczanie, że Ziemia Drawska stanowi niezwykle ciekawy pod względem archeologicznym obszar. Nasze tereny rokrocznie goszczą ekspedycje archeologiczne z rozmaitych ośrodków badawczych, a efekty ich prac przynoszą fascynujące rezultaty. Zanim jednak na dobre rozpocznie się nowy sezon badawczy, warto rzucić okiem na znalezisko, które w fachowej literaturze naukowej figuruje jako "skarb z Wąsosza".

Zdjęcie skarbu pochodzi z katalogu Zaginione - Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich, pod red. Krzysztofa Kowalskiego i Doroty Kozłowskiej-Skoczki, Szczecin 2012.

Skarb składa się z siedmiu wykonanych z brązu przedmiotów:

1. Bransoleta nerkowata o średn. 9,5 cm i daszkowatym przekroju obręczy o szer. 4,3 cm. Okaz zdobiony był podłużnym żebrowaniem oraz motywem wybijanych, koncentrujących się kółek, drobnymi, poprzecznymi nacięciami i zygzakiem;

2. Bransoleta nerkowata o średn. 10,5 cm i daszkowatym przekroju obręczy o szer. 4,5 cm. Okaz zdobiony podłuznym żebrowaniem połączonym z poprzecznymi nacięciami i drobnym punktowaniem, tworzącym motyw krokwiasty, ograniczony zwielokrotnionymi liniami;

3 i 4. Dwie siekierki sześcioboczne o dł. 7,5 i 5,8 cm, z tulejką i uszkiem;

5. Naszyjnik o średn. 19,7 cm, wykonany z grubego pręta o kolistym przekroju, zdobiony na przemian kilkoma wąskimi i jednym szerokim żeberkiem;

6. Fragment pustej obręczy, wykonanej z grubej blachy. Okaz zdobiony jest poprzecznym żebrowaniem, uzupełniony drobnymi nacięciami. Średn. przedmiotu wynosi 18,2 cm, natomiast jego grubość 2,3 cm;

7. Pusta obręcz o przekroju kolistym wykonana z grubej blachy. Przedmiot zdobią grupy pasm w postaci poprzecznego żebrowania. Średn. okazu wynosi 19,2 cm, natomiast jego grubość 2,6 cm.

Historia poznania znaleziska rozpoczyna się w grudniu 1933 roku, kiedy to Hans v. Grünberg poinformował służby konserwatorskie o zbiorze przepięknych przedmiotów z brązu, który od około 1851-52 roku znajdował się w posiadaniu jego rodziny. Odkrycia dokonano na polu, które znajdowało się w obszarze majątku v. Grünberga w obrębie miejscowości Bruchhoff, którą po 1945 roku przemianowano na Wąsosz.

Przedmiotu pokryte były tzw. szlachetną patyną i zachowane - poza niewielkimi ubytkami w jednej z obręczy - w dość dobrym stanie. W literaturze naukowej znalezisko zostaje opisane po raz pierwszy w 1934 roku na łamach wydawanego w Szczecinie pisma "Monatsblätter" (nr 4, str. 61) przez Hansa Jürgena Eggersa, który dokonal krótkiej charakterystyki znaleziska i zamieścił przedstawiające go ryciny. 

Skarb datowany jest na młodszą fazę wczesnego okresu epoki żelaza (HaD), która na naszych terenach przypada na lata ok. 550-400 p.n.e. Znalezisko przed wojną znajdowało się w zbiorach Landesmuseum w Szczecinie (sygnatura P.S.2012a-g), obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie (sygnatura MNS/A/22120). 

Rycina zamieszczona w artykule Ein Verwahrfund der jungsten Bronzezeit von Bruchhoff, Kr. Dramburg, Hans Jürgen-Eggers, Monatsblätter, r. 1934/4

Słowo "skarb" w potocznym rozumieniu kojarzone jest zazwyczaj z przebogatym znaleziskiem, piracką intrygą związaną z ukrytą skrzynią i wysypującymi się z niej złotymi monetami czy drogimi kamieniami. W znaczeniu archeologicznym, "skarb" ma jednak inne znaczenie. Oznacza on grupę (co najmniej dwóch) ruchomych zabytków archeologicznych, która stanowi źródło do badania przeszłości. Przedmioty wchodzące w skład takiego znaleziska zostały zgromadzone i w jakimś celu złożone lub ukryte. Znajdowane skarby składają się zazwyczaj z przedmiotów bardzo cennych dla żyjących dawniej ludzi, są to np. monety, ozdoby, narzędzia, uzbrojenie, formy odlewnicze czy bryłki surowca (np. srebra lub brązu), z których można było wykonać pożądane przedmioty. 

Warto dodać, że zjawisko deponowania skarbów, w bardzo ogólnym rozumieniu, jest przez archeologów postrzegane dwojako. Zespoły cennych przedmiotów ukrywano w czasie zagrożenia, nadciągającego konfliktu, gdy obawiano się, że zgromadzone kosztowności mogą wpaść w niepowołane ręce. Skarb w tym rozumieniu staje się jedynym praktycznie śladem po dramatycznych wydarzeniach, które rozgrywały się w przeszłości. Właściciel ukrytego, a odkrytego przez archeologów lub przypadkowych znalazców, zespołu przedmiotów z jakichś powodów nie był w stanie już po niego wrócić, co związane było najprawdopodobniej z jego śmiercią lub pojmaniem. 

Za deponowaniem skarbów stoją jednak, zdaniem uczonych, inne motywacje. Wiele odkrywanych skarbów pochodzi bowiem ze środowiska wodnego, które stanowiło dla pradziejowych społeczności - zwłaszcza w epoce brązu i żelaza - strefę świętą. Depozyty znajdowane w jeziorach, bagnach lub na torfowiskach interpretowane są, również w bardzo ogólnym rozumieniu, jako ofiary mające zapewnić przychylność bóstw.

Bardzo ważna dygresja: Warto zaznaczyć, że wszystkie zabytki archeologiczne - w tym omawiany skarb - stanowią własność Skarbu Państwa, a ich odkrycie należy zgłosić do konserwatora zabytków. Miejsce znalezienia jest każdorazowo weryfikowane w terenie przez archeologów. W przypadku odkrycia skarbu nie należy zatajać jego lokalizacji, ani samemu wydobywać znalezionych przedmiotów. Nieznajomość metod archeologicznych w trakcie tej czynności pozbawia nas podstawowych informacji, bez których nie poznamy tzw. archeologicznego kontekstu odkrycia. Bez niego nie uda nam się powiedzieć zbyt wiele na temat okoliczności ukrycia oraz samego znaczenia znaleziska. Odzieranie odkrywanych zabytków z ich kontekstu i skupienie się wyłącznie na pozyskiwaniu przedmiotów, co często praktykuje część osób posługujących się wykrywaczami metalu, a którzy mianują się pasjonatami przeszłości, działa na szkodę nauki i jest zacieraniem historii.

Na podstawie:

• Zaginione - Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich, pod red. Krzysztofa Kowalskiego i Doroty Kozłowskiej-Skoczki, Szczecin 2012 - tam dalsza literatura.

• Ein Verwahrfund der jungsten Bronzezeit von Bruchhoff, Kr. Dramburg, Hans Jürgen-Eggers, Monatsblätter, r. 1934/4, str. 61-63.