Tankowanie w Dramburgu

W 1907 roku Henry Ford jako pierwszy uruchamia wieloseryjną produkcję Forda T, którą następnie w 1913 przekształca w produkcję masową. W jego ślad rychło idą inni producenci aut, takich jak Opel czy Renault. Dzięki efektywnym metodom produkcji, auta stają się coraz tańsze i co za tym idzie bardziej dostępne dla szerszych kręgów odbiorców. Do 1927 roku, czyli do zakończenia produkcji Forda T, na rynku pojawiło się 15 milionów samochodów tego typu. Rynek dynamicznie się rozwija, a roczna produkcja aut Opla – największego producenta na rynku niemieckim - w 1935 roku przekracza po raz pierwszy 100 000 sztuk.

W tym czasie również na ulicach Dramburga zaczęły pojawiać się pierwsze samochody. Początkowo mogli sobie na nie pozwolić tylko najbardziej zamożni mieszkańcy miasta. Od 1910 roku służbowym autem mógł pochwalić się drawski starosta, który do tej pory we wszystkie wyjazdy służbowe udawał się koleją lub powozem konnym.

Reklama warsztatu Johanna Brethauera z 1931 roku.

Szczęśliwi posiadacze samochodów i motocykli musieli rzecz jasna tankować swoje pojazdy. W Dramburgu początkowo benzynę kupić było można jedynie w lokalnej aptece prowadzonej przez Fridricha Soeltera. Dopiero od 1923 roku zmiana prawa umożliwiła handel paliwem poza aptekami. W mieście pojawiły się pierwsze stoiska (Tankkioske), w których można było zakupić benzynę oraz inne płyny niezbędne do poprawnego działania pojazdów. Handel działał na zasadzie wymiany pustych kanistrów na pełne, po uiszczeniu stosownej opłaty.

11 sierpnia 1927 roku w Hamburgu została otwarta pierwsza w Europie stacja benzynowa (w Stanach Zjednoczonych pierwsze stacje benzynowe pojawiły się już w 1907 roku). Kolejne – mniejsze lub większe – stacje paliw zaczęły pojawiać się w ogromnym tempie.  Najczęściej były to proste, ręczne pompy, które stały przy głównych ulicach miast, drogach wylotowych lub w pobliżu zakładów samochodowych. Tego typu dystrybutory, w gwarze nazywane były tzw. „Żelaznymi Pannami”. Kilka takich urządzeń znajdowało się także w naszym mieście.

Tankowanie na stacji benzynowej w Gdyni, rok. 1926. Fot. Roman Morawski. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

Jeden dystrybutor (ARAL) znajdował się tuż przy salonie samochodowym należącym do Gustava Hellera na Gr. Mühlenstraße (obecna ul. Piłsudskiego), tuż obok domu handlowego braci Schlüter.

Gr. Muhlenstraße (obecna ul. Piłsudskiego). Po prawej stronie ulicy znajduje się dystrybutor należący do Gustava Hellera.

Kolejny dystrybutor znajdował się na Nettelbeckstraße 2 (obecna ul. Ratuszowa), przed nieistniejącym już domem Willa Pelatza, naprzeciwko starej siedziby ratusza miejskiego.

Rynek oraz Nettelbeckstraße (obecna ul. Ratuszowa), w głębi której widoczny jest dystrybutor należący do Pelatza.

Zadaszone stanowisko do tankowania (LEUNA), należące do kupca Gustava Loecka znajdowało się przy Labeserstraße 1 (obecna ul. Gdyńska), w niedalekiej odległości od Placu Gdańskiego. Można było kupić tam także olej napędowy „Stinnes Fanal”.

 Reklama warsztatu Gustava Loecka z 1942 roku.

Kolejny dystrybutor (ESSO) znajdował się na Placu Gdańskim (po prawej stronie).

 Plac Gdański i dystrybutor Esso (Fotografia ze zbiorów Archiwum Urzędu Miasta w Drawsku Pomorskim).

Emaliowana plakieta z napisem "Esso", która przymocowana była do jednego z drawskich dystrybutorów. Przedmiot pochodzi z kolekcji Wiesława Piotrowskiego.

A dwa następne (SHELL) znajdowały się na Wangerinstraße 10 (obecna ul. Starogrodzka), tuż przed domem ich właściciela – mistrza kowalskiego Paula Schaffera. Niewykluczone, że właśnie ta stacja została przedstawiona na rysunku radzieckiego żołnierza, który schematycznie oddał zdobywane przez siebie i swych sojuszników Drawsko w marcu 1945 roku. Mimo, iż budynki na rysunku nie przypominają Dramburga, to być może w pamięci autora utknął właśnie dystrybutor SHELLA.

"Bój o Dramburg".

Inny dystrybutor SHELLA zaopatrzony w podwójną ręczną pompą znajdował się przy Placu Bałtyckim i należał do mechanika Johannesa Viglahn’a zamieszkałego przy Reitplatz 2 (obecnie Plac Bałtycki).

Największa stacja benzynowa (BP OLEX) w Dramburgu znajdowała się na rogu Elsasser- (obecna ul. Stanisława Moniuszki) i Falkenburgstraße (obecna ul. Złocieniecka). Została ona otwarta w 1930 lub 1931 roku. Zamiast ręcznych pomp, posiadała zautomatyzowane dystrybutory zaopatrzone w liczniki tankowania. Stacja pomalowana była w biało-czerwone pasy, które utkwiły w pamięci wspominających ją, niemieckich mieszkańców.

Stacja benzynowa BP OLEX.

Oprócz niej, na drodze wylotowej na Złocieniec (niemiecka Falkenburgstraße 4) znajdowały się dwie kolejne stanowiska (ESSO oraz ESSOLUB).

Osobnym dystrybutorem (ESSO) dysponowało Starostwo Powiatowe. Znajdował się on niedaleko bramy wjazdowej, tuż przy ówczesnym budynku Wydziału Zdrowia, a obecnej siedzibie Wydziały Geodezji, Kartografii i Katastru. Obsługiwał on służbowe samochody starostwa oraz ambulanse.

Własny dystrybutor paliwa posiadała także nieistniejąca już Motorsport Schule (dawne Seminarium) przy dzisiejszej ul. Starogrodzkiej. 

Gdzie podziały się wszystkie "Żelazne Panny"? Nie wiadomo. Trudno powiedzieć, czy służyły również polskim mieszkańcom po 1945 roku. Jeżeli ktokolwiek z Szanownych Czytelników ma pojęcie w jaki sposób zaopatrywano się w Drawsku w benzynę w latach powojennych, jeszcze przed powstaniem pierwszego CPN-u, zapraszam do dzielenia się wiedzą w komentarzach. 

Bibliografia:

• Harry Schönrock "Tankstellen und Litfaßsäulen in Dramburg", Dramburger Kreisblatt, 2004, nr 3.
• Harry Schönrock "Tankstellen und Litfaß-Säulen bis 1945 in Dramburg", Dramburger Kreisblatt. 2004, nr 2.